Gabayadii Guba.

Guba waxaa isweydaarsaday labiyo toban gabyaa,magacyadooduna -waa habka gabayadu isugu xigaane-waa sida hoos ku qoran:

1. Cali-Dhuux Aadan2. Qamaan Bulxan3. Maxamed Fiin 4. Buraale Cali Ubaxle5. Ismaaciil Mire6. Cilmi Carab Cabdi7. Salaan Carrabey8. Ismaaciil Cigaal Bullaale9. Xaaji Khaliif Aw-Axmed 10. Xuseen Hudle11. Maxamed Cumar Dage12. Samatar Baxnaan

Waa suuraggal in gabayada Guba ee halkan ku daabacanay wax ka dhiman yihiin oo intaa eeyan ku dhammayn, amain maansayahanno ka qaybqaatay la xusinnin.Labaatankakan gabay, waxaa uruuriyey oo giraan kuduubay Gabyaa Jaamac Kediye Cilmi. Waxaa giraantaay ku duubnaayeen gabayadu ka qoray Maxamed Ismaaciil"Bari-Bari", 1991.Silsiladda Guba, waxaa bilaabay Cali-Dhuux Aadan ooHarti, Dhulbahante ahaa. Ceel ceelasha Doollood ka midah oo “Cammuud“ la yiraahdo ayuu hal (geel) geeyey.Waxaa halkaa ka cabbayay niman Habar Yoonis ahaa. Sidala sheegay, hashii baa loo waraabin waayay. Dacdii ayuuneefkii geela ahaa ku sii daayay. Intay faruurdhabatayayay iska dhaqaaqday.Dabadeed Cali-Dhuux, isagoo Cartan, waa hashamagaceedee,ku halqabsanaya oo la hadlaya ayuutiriyey tixahakan soo socda:

Cartaneey Cammuud layska qaad, ceelki Reer MaganeHadday curaddadii noolyihiin, waad cabbi lahaydeNimankii ku caawiyi jiraan, cidi ka noolayneCabdullaahi iyo Yuusuf baa, ciidda hoos marayeBeddel baa cashiiro u xigoo, waa cuq dabadeedeRaggii calanku saarnaan jiriyo, Caliba loo diidyeNiman baaba Caarshe u noqdiyo, Caamir oo kala’eMarkuu Haybe sidii coomir degey, looga soo cararyeMa la cawryi Reer Yuusuf waa, cirir Ogaadeene,Miduu caayo miduu cayriyiyo, miduu carjaameeyoSaddexdaa calaamuu ka dhigay, cuurki Reer DalalCaqli waxaan lahayn baad tahaye, ha i caloolyeyne,Cayn iyo Hartaad leedahaye, caraqda fuuqfuuqso!

Goorey muddo ka soo wareegatay, wuxuu Cali-Dhuux Aadanraaciyay gabay ah: "Doqonkii Ogaadeen ahaa, Doollo lagaqaadye". Tixdaasna, waxay furtay Silsiladdii GabayadiiSaddexgeesoodka Ahaa ee GUBA. 

Koowaad

Doqonkii Ogaadeen ahaa, Doollo laga qaadyeLoo diid Dannood iyo hadduu, degi lahaa CiideNiman baa dalkoodiyo xukuma, labadi daaroodeDaratoole iyo Faafan oo, wada duraabaayaDeegaanta haradii ku taal, daaqi ma hayaaneDoox kama mareershaan dhulkay, Deleb ku beerreyde.

Markii duraha jiilaal kacee, doogga la idleeyoDuurka iyo dayada Hawd markay, Debec ku soo oontoLaaskuu ku dalandoolli jirey, loogu degi waayeAlla Dawguduuddii Wardheer, kama durduuraaneDawadeedu waa Jeerinleey, ugu dul geeraareCeelkii biyaha diirranaa, looma dawdebo’eDixda Qarandi Deer iyo Mataan, loo dardari waayeDarar kagama maalaan Cammuud, diiqo iyo xooreMaantana dukaammaa la dhigay, degelki GaafooweDixda Reygareed iyo Gargaar, laysu dacareeyeDeyr baaba lagu meeriyoo, loo dabbaaldegaye.

Wardheer aan dagaal xumi ka dhicin, dig iyo baaruud ahDoox iyo Doh iyo Faafan waa, soo dalbanayaaneKuna dalaaqe naagihii inay, dib uga laabmayneIiddoorku suu damacsanaa, loo diyaafadiyeHadba dunida duul baw kacoo, diin la soo shira’eDar Ilaahay uun baa xaggiis, looga soo dirayeWar sow sida Darwiishkii Isaaq, duub cad uma qaadan!Makaahiilku Dooy uma kaceen, degaya HiiraaneDaacuunku meeshuu ku layn, uma dalluumeeneDaal iyo hadhuudh kuma cuneen, Degelki HaarweyneHabar Yoonis bay uga durkeen, degelladoodiiye,Dullinnimo inay qaayibeen, waxa daliilkiiya;Dadba weli ma arag reer Subeer, duul ka soo qaxayeDooyiyo dabriyo weerar iyo, ma laha duullaaneNinnaba uunka kama dawladsana, Dir iyo DaaroodeIlaah baa dabkoodiyo nasakhay, danabbadoodiiyeDadka uguma liitaane’e way, diriri waayeene.

Afartaa sidii deleb la riday, maysu dabajoojey"Da’dii" aan ka qaadiyo miyaan, "Deelka" ka habawshay

Ma daleeyey deelqaafku waa, kaa dilaa gabayeDacwad kalena waa Reer Xirsiga, hal an dareensiiyey;Dadka waa la wada laynayee, waa u darraydeeneDubbihii ku dhacay Bih Ina-Cali, doogta weli haysaWaa waxay la dabandeebayaan, daqaradeediiyeWaxay dalagga beeraha la qodan, waa dagaagnimo’eDamal Aboodi Deyr iyo Afmeer, dixida GaaroodiReerahoodu maantay degeen, daawe lagu boobyeSidii galab dawaar loogu rogey, Deleb ma maalaaneIna-Raabbi waa tii la dilay, waana Reer DalaleDumar kuma sagootiyin kuwii, dahay UgaaskiiyeDan baa tiriye lama duudsiyeen, Dirirki dheeraaye.

Aniguba dubkaan uga nixiyo, diirka oogada’eMa damqado’e kii dad ugu xigay, waa durduriyaayeIlmo Dacarba duur bay indhaha, dubuq ka siiyeeneNimankii walaalkood durqumay, kama dambaysiineDegdegsiiyo waa tay ciyoow, duqaq u laayeene.

Nimaanse aabbihii danashyo dhalin, looma duurxulo’eDib baa looga yaabiyo inuu, kaaga sii daro’eDagaalkii Kilaas ugama rayn, duulki Reer SharaceDunta boqorka nimankii sitaye, duubi jirey shaalkaBal muu duro waxbana yaanu dilin, doorarna u layne,Geerida Hurraha diidey bay, darajo dhaamaane!

Afartaa sidii deleb la riday, maysu dabajoojey,“Da’dii“ aan ka qaadiyo miyaan, “Deelka“ ka habawshay,Ma daleeyey deelqaafku waa, kaa dilaa gabaye,Dacwad kalena waa aniga iyo, dan iska sheeggayga;Maansadan dad wada qoonsadaye, diradiraw qaatay Diin run ah daliilkii sharciga, yaan ka daalacayeDembi inaanu iga raacahayn, wax u daliilkiiya:Daahyaale geelii la helay, waa kan Dayr dhalayeDuudweyn ma jiro Haamo iyo, dabo CadaadeedeDerrin iyo afkii Daadmareer, kuma dareershaaneDahab waa tan iyo qaalmihii, deyrcadka ahaaye,Durmad quruxsanleeyey ma foga, DalawadiinniiyeDambarkiisu waydiin uraa, waana dabataane,Iyadoo dildilihii bishiyo, dacashii haaneed lehOo wada dunuunucahayuu, idin dul joogaayeDubuxul baaba lagu sii wadaa, dararti Baarjeexe.

Afartaa sidii deleb la riday, maysu dabajoojey,“Da’dii“ aan ka qaadiyo miyaan, “Deelka“ ka habawshay,Ma daleeyey deelqaafku waa, kaa dilaa gabaye,Dacwad kalena waa aniga iyo, duun u hadalkayga;Nabsigu waa daruuraa cirkiyo, sida dabeeshaaseDersinkii wax qaatuu la’yahay, deynki godobeedeDaa’iradu maantay waddaa, duulashii galayeXaqa daguugmay duunyada la dhacay, dumarka ooyaaya,Naagaha ilmada duugayee, diilalyadu haysoDaa’imo haddaydaan ahayn, dagay xaqiinniiyeDagaalna waan jeclaa xaajo aad, dib ugu aydaane,Doqonyahay ka kaca meeshan aad, dacayda laallaadin!

Cali-Dhuux Aadan [Dhulbahante]

Labaad

Caliyow dabuubtaada gabay, Daa’inkaa wadayeDabaylaha xagaagii dhaciyo, daafigaa sidayeNoo dooji dooggiyo sidii, Dirirka CawleedeDiirkiyo laftuu xulay hadduu, hadal wax daawayneDadkana uma sinnee reer tolkay, dacar ku nooleeye.

Anna waa ku diirsaday Ilaah, derajo siiyooweDaaraan garbaha qoon ku laad, damaqday DhuuxooweDibirrooti buu dhacay raggaad, dabaqadayseeneWaa gobol dillaacid iyo ciil, dibinta ruugaayaIyo gobol runduda oo fadhiya, dagagga weeyaaneDib u joogso waan kula dacwiyi, doodna waan celine!Dab baad ololisaa kumana gubo, daayin abidkaayeIntaad dogob shiddaa baad taqaan, diradirayn jaaneDaaskaad fadhido sow gubee, degelka qiiqaabi!Haddayse daacad xaajadu tahaan, lagu dambaabaynninDambaaburada Naareed haddaan, dhinacu dooneynninWar seeddow maxaad noogu digan, daqarku waa kiinne?Goormeyse degmadu noo miirin, dawgal baa jira’e?Dardarsiga danaasaca la mood, dowr inaan ahayeIs dalleemintaydaa ninkii, dagani eedaayeDubbihii ku dhacay dhinac Barwaaq, degi ad maysaaneDaadduunka cayreed raggaa, dibadda meeraayaDocmo iyo Hartaa lagu ogaa, dalawadoodiiyeCali-Geriga Daadhiin shalay, naga durduurteeneWaa kaa darfiyey caanihii, Dagiyo Heemaale.

Anna waxaan dibbiray waa dagaag, deyro soo xulayeNimay gacantu daabbulo tiqiin, deri hadduu daayoOo yare dalleensado intii, docosan loo yeeloDamban maayo waagay xubnuhu, yare dubaaxshaaneInaad daysid beel dagan adaan, dani ku seeteynnin,Dabcigeedba yaa kugu yiqiin, digasho mooyaane?Hadday debecdo waw hiilisaa, doqon walaalkeedeDiiftiyo ushay garan intaad, dayada haysaane,Dunna haddaadan ii tarin maxaad, iigu dano sheegan?Duunyada fardood maalintaad, Deleb ku qaadaysaySidii duul Amxaaro ah markaad, nagu dabraynaysayIntaad haatan ii labaddiblayn, muu damqado jiirku?Daarood Ismaaciil ahaan, hilibku muu diiro?Daabaca ninkii kugu dhuftee, daabka kuu celiyeyIyo kii “duleedshaay!“ ku yidhi, wax isma doorshaane,Dakanadayda yaa kaa xigaad, igu danayn haatan?Aar soo dibjiray neef hadduu, daacuftii geliyoOo kaga digsiiyoo ilkaha, dhiigga kaga daadshoDugaaggaa yaryari sow kan cuna, duugga hadha maaha!Aday dilaye goormuu Isaaq, Doollo iga qaaday?Maxaa libinta Daarood lahaa, Dabacayuun siiyey?Hadday Dubuxul uga heesayaan, dacarna waan siineMa wayse haatan daab iyo ul, kaga cabbaan dawlis?Bulsho Daalis oo dibi dhaloon, loo dambarineynninOo kii lahaa diiday bay, sidigtu doontaayeKuwaan derisnay Dooxeer haddaan, sebenka daadduunsho,Waxa adiga duug kaaga noqon, bayga degi waayay!Gabdhaha doonnan dadabtaan dhisniyo, xidid dariiqayntaKuwaan dahannay diricay dhaleen, waa dareemada’eMuslinka haygu didin yaan Iblays, dowyo kaa ridine!

Darka jabay dullaalkiyo dhulkuu, dadabku meeraayoDeeqaa Ilaahay halkuu, xuliyey daadkiisaWar ii daa dugaag iyo Hartay, igaga deyraane!Iiddoorse Dir weeyee hadduu, duullan soo bixiyoDunji Habar Magaadluhu hadduu, dabarka soo gooyoDunbuq iyo rasaastana hadduu, Debecsanow siiyo,Horta yaa la da’a wayla yaab, dawyadaad mariye?

Ogaadeen ka daan iyo ka daan, Doollo soo gudubyeDiinkaan akhriyey way imaan, Dooy raggii jirayeDunji maalintaa waxaad qabtaan, waan u daahirineMa dammaniye daynkayga waa, dabaggelaayaayeIdinkuba darkii Caynabaad, deris ku taalliine,Dagaallama rag doorkii la laa, duubcaddii Hagare!Ama na daaya waa wada qabnaa, daawashiyo ceebe!Caliyow da’daan ahay waqaa, looma duurxulo’eDuq gaboobey iyo wiil yar baa, loo dedaa hadaleDiirkaan ka garan xaajadaad, dabaqa saarteeneMa dumaalo naaguhu ninkay, nolol ku dayrshaaneDayib uma yiraahdaan jeeroo, hawli daashado’eNin walaalki doorsaday Ilaah, derejo siin waayeDalkaad Ina-Adeerkaa dhigtaad, weli degeysaaye.

Baadida nin baa kula daydaya, daalna kaa badaneAan doonihayn inaad heshaa, daa’in abidkaayeDadkuna moodi duul wada dhashaan, wax u dahsoonayneDallo ma laha Aakhiro haddii, loo kitaab dayo’e.

Dullaal iyo mallaal wuxuba waa, Carabta deyntoodeDibnihiinna uun baan galoo, way duddubiseene,Allay diliye Iiddoor adaa, iiga sii darane!

Qamaan Bulxan [Ogaadeen]

Saddexaad

Calow gugakan gabaygaad tidhi, gocasho weyn reebyeWixii gacal ahaa uumiyaa, waa mid kala geyneGabadh iyo walaalkeedba waa, kala geddoomeeneGardarriyo is yeelyeel mar buu, gubey bilaadkiiyeNin garaad leh baan kugu ogaa, gaban ahaantiiyeMaantaad gu’yaal badan jirtoo, guudku ku caddaadayBal garwaaqso warankaad gantiyo, gedaha aad joogtid!

Guntigii wadaadkii la eed, gebagabayntiiseGalow baa ka ciyey ceelashaad, geesi ku ahaydeBuuhoodle geel looma horin, goorti dabadeedeGammaankii badnaa ugama fulo, labada geesoodeGarmaaddii shubaysiyo la waa, garabyo weyntiiyeGeedaha ka baxay laga ma cuno, godobyo dhowdhooweGod abaaday waakaa noqdiyo, guri madoobaadeWaxa guuldarrada ugu wacnaa, geli colaadeede.

Waa gaasir Reer-Cali wuxuu, wada gudboonaayeMa gu’ yaree see Cali tashigu, uga gulaallaaday?Guhaad laguma falo ruux hadday, gogoshu kuu taalleGaadiid ku qaadiyo haddaad, gelin lixaad weydoGurgur lama shiraystiyo hashii, geela ka irmaaneGuntana laga ma jaro geed hadduu, kuu gabbaad yahaye.

Afartaa gammuuraye sidii, leebka ma u gooyeyGobo’ kalena waa erey yar aan, godob ka faalleeyey.

Gondaggooye nimankii dhigaad, gacal ahaydeeneCabdi Muxumud gabannuu ka tegey, goloshki dheeraayeGeyr iyo waxay caro qabaan, garanba maysaaneAar soo gendoodsaday wuxuu, gaaro waa diliyeGoonyaha haddii lagaga ciyo, guuldarraa dhiciye.

Geelii Ogaadeen ninkii, goofiyaa tahayeGiddiga Reer Subeer yahay ninkii, gaaray baad tahayeNinkii geed ku xidhay baad ahayd, galabti weyshiiyeGudaha Adari waa laga tirshaa, gabayadaadiiye.

Gaal iyo Islaan nabaddu waw , gogol nasteexaadeMarse haddii colaad loo guntado, Goray ma laacdeeneCid uun baa rasaas kugu gambiyi, Giibba ma lahayne.

Ogaadeenku waa gama’san yahay, gamasyo haw dhiibin!Godobta ha ogeysiin rag waa, garacyo Sheyddaane!Gacalow ka joog meelahaad, gacantogaalaysay!Haddii kale aduun baw go’iye, gabayga aashaada!

Maxamed Fiin [Habar Yoonis]

Afraad

Nimanyahow rag geeri u batoo, lagu gablaynaayoAnaa ganiyo anigaa gembiyey, goor kastaba joogtaOo lagu gartaatacahayoo, gibil madoobaadayOo loo gashaday baal sidii, gaalannimo roontaOo lagu garrami way la yaab, gole ka yeeraaye,Oo guriga wada meeriyoo, geela laga faaniOo maanta geenyo iyo gabadh, goosan kara qaantiGabaggabadii Daahyaale iyo, gabaygi loo jeedshaySow inuu geddiyo haatan Cali, lama gudboonaannin!Hadalka waa gaftaye Maxamedow, kuuma soo geline!Markii farasku kula gaabiyee, gegida kaa qaatayGam inaad tiraahdaa damcee, Cali gabaaxaayeNaagtii gambada taabatoo, gacanta loo mayrayOo gelisey meeshii haddana, gabaygu sow maaha?Cawl baa midgaan soo gardiyay, soo gabraar tegayeIsagaan wax lagu gowriciyo, geerisaba haysanJeeniga gibsiiyoo middida, qodatay gaareeyeAdiguna geddii baad tahayo, ways gunaanadiyeXaqa giigay feeraha miyaad, yara gufaacootay?Sow magani tii gaabsataan, gabay lahayn maaha?Geeraarka iyo faanku sow, Guba la xeer maaha?Garta qaybi oo had iyo goor, genefka uun taagiOo gowrac kaa mudan asaad, gacal walaalaysayOo gogosha kaa kicini waa, sida Gumbuurkeere,Guntigii la furay haatan sow, lama garwaaxaydsan!Labadeenna gobol xaajadeer, la isku guubaabshayHaddaydaan guddiyin oo ciyow, gunno la noo keennin,Wallee inaan tix laysugu go’o, gaagna harin sheegin!

Qamaan Bulxan (Ogaadeen)

Shanaad

Dhankaan ka hadlay waakaa Qamaan, dhaafay hadalkiiyeDhex-xirka hayska gooyaan lahaa, dhuugga loo tolayeHaddii dhaxal adoogaa la cuno, waa dhadhamisaayeWaxaan cunaha ii dhaafin iyo, dhaashin baa jira’e.

Naagahaan dhankii loo rogiyo, dhinacna diidayneDheddigoodshahaa lagu arkiyo, dhiigga caadada’eHaddeeyan dhiilka caanaha lahayn, laguma dhaarteene.

Wax ka dhigan gobtii dhawrsataan, ceeb ka dhiidhiyineNin dharbaaxo quudheed dugsaday, dhaqayadeed maalye,Dhashaaday sugtaa xaajadaad, dhawrataa abideDhirfal buu Isaaq marin intuu, dhaco OgaadeeneKaruur dhuumay dhaydana ka jecel, oo ay dhamayaaneDhoobada Hargeysiyo Berbera, waa dhito u taalleDharka kama macaasheen hadday, dhuunta jarayaaneWaa dhego la’yahay Reer Subeer, dhoohan weligiiseDhibta gaadha waa moog yihiin, iyo dhaliishoodeAnuun baa dhalaalinahayee, dhiirran ma hayaane.

Intaan dhalasho waa yaab qabtaa, dhab ugu soo ooyeyDhaladuu wax iga saaray culus, dhabalna ii raacyeDhudhunna waaba ii sheegtay adag, dhiillo i gelisiiDhawaaqayga kuma faaraxine, waa ka dhiidhiyaye.

Waayeelka dhaylada sitee, dhawrta ku ilaashaKuwaa dhebedda soo xiranayee, dhuuni kale haysanOo dharabta jeexjeexan qaba, waad la dhalateeneDhafoorkaa ma yeesheen har galay, dhogor xumaantaaseDhoomaha Isaaq raranayee, Dhaayin laga keenayDharkaa lagu qasaashaa intay, dhereg u daadshaaneRag baa caanahaad dhami jirteen, dhiil u hoorsadaye.

Afartaasi waa dhaabad gabay, iyo dhextaashiise,Hadallo dhagaxyo waaweyn ka culus, waa dhug siin jiraye,Maansada dheh uun lama yiraa, waygu soo dhacaye,Dhugaheeda layskuma qabtee, dhibic kalaan baanay;Dhinacayga ma aan saari karo, dhuxullo naareede,Goormaan rag baa kaa dhergaye, dhidibka kuu qaaday?Dhaawucu ninkuu ku cusub yahay, dhiigga farahiisaOo shalayto kaa dhaansadaa, Dhuurre kula yaalleWaakaa xeryaha looga dhigay, Dhogor IdiinleeyeDhaqaalaynna mayside naftaad, kala dharroocdeeneLibintiinnu maantay dhowdahay, kuma dhaqaaqdaaneCar ku dhaca haddaad dhalad tahoo, dhuubka boqor hayso!Afartaasi waa dhaabad gabay, iyo dhextaashiise,Hadallo dhagaxyo waaweyn ka culus, waa dhug siin jiraye,Maansada dheh uun lama yiraa, waygu soo dhacaye,Dhugaheeda layskuma qabtee, dhibic kalaan baanay;Ugaas Magan dhawaaq kuma jiroo, dhimey wadkiisiiyeBal dhexmariya Reer Webi inuu, dhaamo Bah Xawaadle!Cabdille Aadankii dhaadan jiray, dhab u ogeysiiya!Uga dhoofsha Dhicis Muuse Khalaf, oo dhabta u saara!Cawlyahanka dhaantaynayiyo, Dhugadna gaarsiiyaIsaxaaqa dhooshiisii hanay, dhababkacna loo diidyeNimankii ku dhabannaanin jiray, dhowr ka loogsada’eDharbaaxooyinkii soo ceshiyo, dhabarjabkaagiiyeWaataa hablaha Ciise Dhamal, dhigaha laayeene,Kacoo dhididka rida waa intaad, dhimanba weydaane!Dhambaal lala ma yaaciyo waraaq, sida Dhabiileede"Hoo dhagaxa qaad iyo adeeg!", gaaladaa dhihiyeRaacdadu hadday kaa dhab tahay, Dhebi dagaalkeeduAdoo dhididsan baa loo ridaa, dhamac rasaaseedeRaggaan dhibiyey waa kaa dhacsaday, Dhebiyo Heemaale,Qamaan dhugo dhankaagaa tolkaa, looga soo dhacaye!

Cali-Dhuux Aadan (Dhulbahante)

Lixaad

Dacwigii Qamaan yidhi anaan, danabku ii sheeginMa doonayn inaan gabayo diro, amase diiqaayeMarkaanse “daa!“ iraahdaba rag baa, dawga jiifsada’e.

Waa iga da’weyn yahay ninkaa, dirirta oogaaya,Cali Dhuux sidaasuu damcaye, diida hadalkiisa!Haddii aqal dab galo aan ninkii, daaha laga saarinDherigaan dalooshimo lahayn, baa dubkii hariye,Cali Dhuux sidaasuu damcaye, diida hadalkiisa!Da’day maaha reer nabad ahoo, diradireeyaayeHadday nimanku soo wada degeen, nabad ha loo daayo!Ilma-Dacarka duufkiyo bakhtiga, dibad u meeraayaHurre Raabbigaan dunidatan aan, diric u dhaafaynninMaxaa derejo simay waa afkaan, daab ku leeyahaye?Ninkii Dubuxul geeliisu yimid, dumarku soo qaadye,Ogaadeen maxaa doqon ka dhigay, dawggal baa jira’e?

Buraale Cali Ubaxle [Ogaadeen]

Toddobaad

Dan u baxay Ogaadeen hadduu, duudsi qaayibayeDirirsiiyey diidana inay, duul ka nixiyaaneAnigii dagaallaminahayey, igu dabreeyeeneDuullaanna way soo baxsheen, sida Daraawiishe.

Daabaca raggaa lagu dhuftee, daabka lagu jiidayDaabaqad wajiga baw hadhiyo, diillin aan go’ine,Ma iyagaan dadkii ahayn iyo, duuddi Nebi Aadan!Iyaguba dab iyo waa sitaan, damaq rasaaseedeDumbuqooda liishaanka daran, daalib ma ahayneDawadiisu waxay saaran tahay, daacad loo rido’eWaase wuxu isaga daadsan yahay, doocna garanayne.

Dowdii ha darandoorriyeen, hana dagaajeeneDushana hawgu soo dhaamiyaan, dumarku haantiiyeDabinkii xumaa iyo sibraar, ha isku duubteeneDugsi dhaxan leh haw yuururaan, diilalyiyo ciileIntay dacalo waaweyn dhigaan, dalag ha beerteene.

Mar haddaanay daaqayn Walwaal, nimanku dooggeedaOo dibinta saarayn Wardheer, loona dacareeyayDanwadaag iyaba waannu nahay, downa wada naalle,Bal Iiddoor maxaa igu diroon, Doollo ugu sheegan!

Cali-Dhuux Aadan (Dhulbahante)

Siddeedaad

Hooyaale gabay waayadeer, haabka kuma hayneIn dhoweydba waataan ka haray, himiladiisiiyeMa hawalinnin maansooyinkii, igu habboonaayeHoorri waliba goortuu tirshaan, daayay hadalkiise.

Hayeeshee xaluun baan hurdada, haatuf ii yimiyeQaar baa halleeyee haddaan, “Miinka“ ka higgaadshoHeerkaan ka maansoonayaa, loo hanweyn yahayeIga hooya waa taad beryahan, ku holganaydeene!Hebednimadu waa waxay rag yari, kuu hunguriyayneHaddii aad halyey wada tihiin, hanad ahoo dhiirranNinna ma holliyeen xoolahaad, gacan ku haysaane.

Hubka iyo raggaba adiga oo, hodan ahoo buuxaHabaar weeye Habar Yoonis aad, hiil u dayataayeHaddii aadan hoollinayn dagaal, hebelna aad weydoHolgantoo naftaad geeridii, kala hawooteene.

Waase lama huraan mowd inaad, ka hor timaaddaaneHayin iyo anoo layga dhacay, halo an maalaayayIntuu Halab karuurkeed nin kale, dhamo ma hoydeeneAnoo hilib ugaadheed ku nool, kama hareen Xiise.

Idinkuna hablaad ugu darteen, hadiyaddoodiiyeHayiin iyo dayiin uumiyuhu, idinku haasowyeInaad hoos u wada foorartaan, helay khabaarkiiye.

Horweyntii la qaadiyo raggii, haanka lagu gooyayHaadkiyo waraabuhu ragguu, ka hirqadee laystayEe hanaqa ay wada jareen, hebelladii laayayHawo ineeyan kaa hayn inaad, wax u halaakaysoAad hiiftay Cali Aadankii, ficil is haynwaayay,Oo aad Hartiga eersateen, helay Qamaanoowe.

Hayeeshee waxay kaa hayaan, wad ka helaysaayeNin hashiisii laga qaaday oo, lagu hor maalaayoOo horin ka yari haysataa, sidan u hoomaayinOo waliba loo sii hanjabay, lana halaakeeyay.

Hawaar dhabba nin lagu soo dhuftoo, haylna laga jeexay"Ha’da" maanso kuuma ay furree, kaagu waa haboweHeeryada adaan rogin Qamaan, haanta lagu saaray,Hadalba kuuma yaallee maxaad, gabay ka hoodaamin?

Cilmi Carab Cabdi (Dhulbahante) 

Sagaalaad

Doolaabta maansada anaa, deeqsi ku ahaayeIn dhoweydba waataan dedoo, diiraddow rogayeHadba aniga oo daayay bay, igu danqaabaaneBal aan dayo dibnuhu waxay barteen, dihashadiisiiye.

Sidii dirirka rooboo bishuu, di’i lahaa joogaAma ramag diraacdii dhaloo, oon la dubayoobayOo maqasha laga duubayoo, ololka deexaanshayAma dowri aar oo in badan, duur cidla ah jiifayOo dibadda neef kula dhacoo, miciyihii deenshayDadow maqal damaashaadku waa, diririgteydiiye!Dacwad waxaan ka idhi geelayaga, loo dardaarweriyey,Dacwad kalena waa Cali hadduu, gabayga daynwaayay,Dacwad kalena waa aniga iyo, duun u hadalkayga;Dacwad waxaan ka idhi geelayaga, loo dardaarweriyey;Iyadoo dildilihii bishiyo, dacashi haaneed lehDoollaaba lagu sii wadaa, Dayrtan maanta aheDibna u laabmimaysoo dhulkii, dooggu ka idlaaye.

Darka Qarandi deexdii Cammuud, waa dar noo xidhaneDixda Reygareed iyo Gargaar, waanan dayn karineDumbuqyaaba laga soo guriyo, dogobbo waaweyneAfarteeda deyr bay taqaan, looga duulwado’eAnaa doonanaystaye baqaa, looga diirwarayeDawo hadday lahayd Jeerinleey, waa dul tegayaayeDegina maayo jeeraan ku furo, degelki Gaafoowe.

Daahyaale geelii la helay, waa diramayaayeDambarkiisa waxaan loogu lumin, amase loo daalin,Ninna nama daneeyeen haddii, lay daleelsado’eDeeq looma siin wiilashaan, Dayrta xoogsadayeDiishaaba laga soo rogiyo, Daakhatiyo FaafanMeeshaan ka daadigi jiraan , dabaqna saarrayneMa na looga daray sow raggii, duuli jirey miihin?Mise doorkanaa xoog ka dhacay, duudda Habar Yoonis?

Afartaa ma dalandeellinnine, daw ma ku hagaajay,Ma daleeyey arartaydu waa, dahab sidiisiiye,Dacwad kalena waa Cali hadduu, gabayga daynwaayo;Nin da’yari dambaab iyo ha galo, diradirayntaaseDiintii Rasuulkiyo haddaad, daacadda ujeeddidOo aadan dariiqada ka bixin, duuddi Nebi AadanOo madaxu deebtaa ku yahay, waa digniin dhab ahe,Sidee baad dawaar ugu rogtaa, dunida geestaada?Ma dugaagga cunayaad tihiyo, haadka daba jooga?Mise derisnimaa kaaga dhiman, hadalkan deelqaafka?Adaa Dir iyo Daarood dhex dhigay, dab iyo baaruudeDacar gelisey reerihii ahaa, ul iyo diirkeedeMugga haatan dirir uumiyuhu, waa is dilayaaye.

Doqon iyo Ogaadeen haddaad, dala’ ku sheegaysoWaxaa daarahoodii kharribay, duulka Reer GorodeDunjiga Reer Subeer oo dhan baa, duudsi loo naqaye,Adaa dalawadoodii dhacay oo, ceeb ku daabacayeWeyl baan dabraa baad na tidhi, waana didayaane,Nimankaad dadkii wada tustoo, daawo uga yeeshay,Waa maxay baroordiiqdan aad, ugu danookhyeysey?Dadkaba haatan godob duug ah baad, ugu dahsoonaydeDuhurkaaba lagu toogan laa, Dayrtan maanta aheMa daguugan tahay sow ma ogid, deynka idin jiifa!Naftan Dawguduud lagu guree, sidatan duurkiiya,Waa odayadoodaad disheen, ood ku digateeneIdinkaa duqyaal iyo xidhxidhay, shiikhya daahira’eHalkii Aw-Xuseen lagu deldelay, waa dalluun qodaneDubbuhu wuxu ku dhacay Bihini Cali, degelladoodiiyeKu daadduume Reer Carab sidaad, uga digsiiseeneDa’roontii kacdaba waydinkii, gooyey Reer Dalale,Sidaan lagu dareemeynnin baad, ugu damqaysaayeInaan nimanku diirdiirrannayn, waxaw daliilkiiya;Dooyaalkii baad tahaye maa, lagu daqiiqeeyo?Guutada markuu Macallin Doon, kula dawaafaayayAad sida wadaad soo dikriyey, doobta karinaysayRaggaad “Qoora-dogoblow!“ lahayd, sida dameer weyd ahEe saca daloombiyay baqaha, daadshay qalabkiisaAnnagaa ku deyranne xigtana, ugama diirtaane,Imminkana halkii dagata waad, docadocaysaaye,Haddii awr duleedka uga dhaco, waad duddubisaaye.

Afartaa ma daldeelinnine, daw ma ku hagaajay,Ma daleeyey arartaydu waa, dahab sidiisiiye,Dacwad kalena waa aniga iyo, duun u hadalkayga;Deyn kale ma sheegine markay, diiftu kugu tiillayAdigoo dullooboo sidii, daabax lagu moodoDalkayaga markaad timid haddii, aan ku derejeynnayOo duunyo waa fududdahee, dadab laguu heelay,Aan gabadh daruur u eg aroos, kuugu dalaq siiyay,Uu kuu dabbaaldegay qabiil, daabbad wada fuulayOo dun iyo shaal heensihii, laysku wada duubayOo danabka Maadhiin yaruhu, kugu dinnaahyeeyeyOo ay durbaan kuu tumeen, dumar wixii joogay.

Meeshaan abaal door ahoo, debecsan eegaayayHaddaad guuto noo soo duntoo, daabcadde u dhiibtayNabsi daalay baan kula sugiye, duugga bal an dhowro!

Ismaaciil Cigaal Bullaale [Habar Yoonis]

Tobnaad

Dabkaad hurisay Cali Aadanow, dogobbadaad oogtay,Dambaaburada aad ololisiyo, dirirta guusheeda,Maandhow Daryarey noogu timid, dacawigaagiiye!Inkastoo dalkii kala fog yahay, hadalku soo duulyeDabeelaha Xagaagii dhiciyo, dowlahaa sidayeNoo dooji dooggiyo sidii, Dirirka Cawleede.

Kumana diirsan maansadu hadday, dunida aafayneDuunkaaga kuma suubbanayn, diradiraaluuye,Allaylehe dembaab lama hadlee, kulama doonayne!Dalkoo nabad ah baad uumiyaha, belo la doontaayeDal dhan buu gubaa qaraf yaroo, duur la geliyaayeDooxooyin idil bay xushaa, digo hulaaqdaaye.

Inkastoo diciif yahay naflaha, ama la daadduunshoInta daamankiisu is hayaan, anafo daynwaayeDeeq iyo markuu nabad heluu, daawo furayaaye.

Markii aan Daraawiish jirneed, nagu duqeyneyseyNama duufsan Shiikh Maxamedkii, duubka noo xidhayeAnnagaaba diintiyo sharciga, daalib ku ahayne.

Dammanaansho nimankaad biddaye, doqon ku sheegeyseyCawlkii la dabay oo middida, dabaxda loo waayayOo qoday birtii lagu dig dhabay, kuugu duurxula’e,Allaylehe dadkii kugu danniyay, waaba kuu digaye!Afartaa ma daaldaalinee, daw ma ku hagaajay,Dadku muranyey wiilyahow miyaan, deri-dhaclaysiiyey,Dubbahaan la dhacay sow finiin, kaga ma duulduulin!Dacwad kalena waan odhanayaa, bal an daliigeeyo;In Qamaan ka diday waan ognahay, diirnixii gabayeLaba dibi midkii baqanayaa, ways dalliciyaayeDinnaahyada horaa laga gartaa, deyrka kii jebineIntuu dabada meermeeriyuu, dadab u boodaaye.

Weligiiba dagaal kuma xerayn, Deleb OgaadeeneDalkaa nabad ahaan jiray markuu, daaddahayn jirayeDuqoodii horaa lagu ogaa, inu danqaataaye.

Iyadoo dildilihii bishiyo, dacashi haaneed lehOo awrku doobbinahayaa, Deleb ku qooqaayoDaahyaale geelii la helay, dalawadii meertayMarkii Dabafurkii laysku helay, lagu darbaysiiye.

Daya eeyda iyo qaalmihii, soo durdurinaayayEe doonka laga laynayiyo, dumarka ooyaayaDar-ku-rogidda goortii horweyn, laga durduuraayoSidii duul goboo shirey markay, wada dekeynaysoDig markay tidhaahdee fushaa, “daya!“ tidhaahdaane.

Dab rasaas ah iyagoo sitey, dacas la jiifaaneDagaag magangelyo ah baannu nahay, daa’imaa odhaneXaqoodii hadday dabagalaan, kuma dambaabeene.

Afartaa ma daaldaalinee, daw ma ku hagaajay,Dadku muranyey wiilyahow miyaan, deri-dhaclaysiiyey,Dubbahaan la dhacay sow finiin, kaga ma duulduulin!Dacwad kalena waan odhanayaa, bal an daliigeeyo;Doqontaa intaad diri lahayd, adigu maad duushid?Oo didisid geelaa fadhiya, Doollo dhinaciisa?Oo dumar-la-moodkii lahaa, daacad ugu geysid?

Ismaaciil Mire Cilmi (Dhulbahante)

Kow iyo Tobnaad

Daarood baan walaalayn lahaa, warasadiisiiyeWardheer baan lahaa hayska dego, sida WadaadkiiyeWacad baan u kala qaad lahaa, wadar ahaantoode.

Ciyoon baan ku weyrixi lahaa, weris OgaadeeneHa welwelin wargeli baan lahaa, way wahsanayaaneWaxtar baan lahaa inuu ku jiro, waxa ogeysiiye.

Iiddoor wagaashaan lahaa, webiga jeexsiiyeNimankii siday ugu wadeen, wiiqda kaga gooyeyWaraabihii cunayaan lahaa, ha iska waabsheene.

Wadaad shiikh ah weli daahiriyo, ma aha WeyteeneIyagaa werdiga hayn jirey oo, Waaxid ku ogaaye,Waaxaddii la dhacay xoolihii, wadarta loo qaadayIyo waarihii ay galeen, wiiqda la cunsiiyeyWeerkii caddaa baan lahaa, ha iska wiifsheene.

Ceelkii Walwaaleed hashii, wahane loo diidayWadaamaha Cammuud baan lahaa, ha ugu waabsheene.

Wasiirtoodi hore yaa xumayd, waalidkii dhalayeWacdigayga kuma doogsan iyo, waanadaan idhiyeWahay wahe sidaan wax u dhimay bay, wig iska siiyeene!Nacasku waa i wiiqaye Isaaq, waanigii wadayeWaa kii waddada aan ku ridey, wagacda JiilaaleWaaxdaan ka toosinayay bay, iga wareemeeneWaatii wadnaha aan u galay, sida WadaadkiiyeOo waalid xoortaan ogaa, wiish la caaridaye.

Cali Dhuux Aadan (Dhulbahante)

Labiyo Tobnaad

Ogaadeen hadhuudhkiyo sidii, hilibka loo boobyeInkastuu hundaha iyo u dego, webiga hoostiisaGeeluu habeenka u lahaa, looga hadhiwaaye.

Nin hamraday haldoorkiisu waa, lagu hamoodaayeHilqadliyo iyaba waa sitaan, halawle Maadhiine,Hadday kaga haq siiyaan rasaas, lagama haageene.

Nimankaan haraadkiyo aqoon, Hawdka mariddiisaKolay Habar Jecliyo Ciise tahay, waw handanayaaneNin waliba haruub buu toshiyo, haamo gooniya’e,Haweenkuna hadday doonayaan, inay hidiidaane.

Cali Dhuux Aadan (Dhulbahante)

Saddex iyo Tobnaad

Haadaaqsi gabay waayo dheer, haanso ma lahayneHiirtaanyadiisaan ku nacay, hibashadiisiiyeHawaalawarran mooyee si kale, wawga haayirayeGoortaan hammigi gaabsadaa, layla hiigsadaye.

Marka nin igu haabsado anoo, heli jawaabtiisaDhaaxaan mid hanaqaad is biday, soo hoggaan barayeTixdaan hiddiyo haaneedsigaan, hab ugu laayaayeHal-abuurka layguma higsado, soo horraan baxaye.

Hooyaalintaan kaga badshaa, haybad iyo luuqeHaasaasahaa laga gartaa, hagar la’aaneede,Marse haddaan hullaabta iska rogo, soo hankaabsadaye,Aan hawadiyo hoosada Burciyo, Herer ha geeyeene.

Kuma hiilo hoorriga fulaa, la handabeeyaayeAnse waxaan hagaag uga tirshaa, heel la ii wacayeInaan oday hangaafa ah noqdiyo, hayraf la i moodye,Hig ma siiyey hawraarta way, kala haleeyaane,Heeraarta maw dhigay intaan, heesna daba joojayMaansaba hog bay leedahaye, meel ma ku hagaajay.

Afartaa “Ha’da“ intaan ka deyey, hilin ma qaadsiiyey,Caawana hiyiba waa hiyiye, hadal kalaan baanay;Halaq gudaya waw halis nimuu, boqon haleelaayeWaabaayo lama hiinsan karo, huurtay oo kariyeWiyil lama hunjaaliyo adoon, hootadow sidaneLaga haarri hoorriga libaax, soo hamaansadayeRag uun baa maroodiga hunduda, haamahaw sida’eHayinnimo markii lagu arkay, hilayga saareene.

Hoobaaq mid waw ridi jiriyo, heego iyo roobeBaddoo huguntay hoorriga sabaha, lagu halaagmaayo,Bal maan hakiyo hir uu laacay baan, ku hafin doonaaye!Calow laguma helo geel sidaad, ku handanaysaaneQabiilki Hindi ihi maalin buu, ka hinjiyaan duuleIdin ka hoostay meel uun haddaad, holin lahaydeene.

Haruub daatay idinkaa ka qaday, habaqlihiisiiyeDabaq haadshihii laga hirqaday, ways hondo ogeyneWaa tii lagaa hirayy adoo, qaba hamuuntiiyeHuwan marag ah waatay ahayd, hadhaci waabnaaye,Hadiyad miyaad u bixiseen naftaad, kala hawooteene?Nin sagaaro heenseynayoo, haaban kari waayayIsagaan hunguri waa shiddee, hed uga yaabaynninHaawaydu kama maaranteen, heeshigii dhalayeHaleelada ma daayeen nin cunay, hilib ugaadheede.

Haaraanka iyo faanka ways, la hiddaraacdeeneKun haddaad helaysiyo barbaar, halabsatoo fuushaQoluun baad u heensayn lahayd, hawl yaraan subaxe.

Heegaale kama qayliseen, holanka Jiilaale,Goortaan hadhkaba kaa eryaad, Hawd u cararteeneWaakaa hubkii sida raggii, wada hareednaaye.

Habarwaana waakaa hengelan, labadi haamoodeShirshooruhuna hoy ma leh kuwaad, hilib wadaagtaaneWaakaa hayaankii ku dhacay, Hoobiyiyo xeebe.

Ararsame ma haybsado Nugaal, hoorashada ceeleHannas iyo harraad kulul adoo, habaqle soo guurayCaynabo haruub kama dartaan, hogo kaliileedeKa huleele Hagar Aadankii, hooballayn jirayeAduun baa hayaayda u guntane, heeryo lagu saarye!Afartaa "Ha’da" intaan ka deyey, hirar ma qaadsiiyey,Caawana hiyiba waa hiyiye, hadal kalaan baanay;Habar Yoonis waataa hantiday, haradi CiideedeImminkay Hundiyo reer fureen, haradi Ceel FuudeIn Hutuuti khaylida la dhigay, Himidhna loo geeyeKu hungow colkay humin jireen, Caliyo Haaruune.

Waxa Ammaadin webigaw hirdiyey, harabku waa khoofeHuurkii Shabeelluu galoo, hure bannaankiiyeHoobhoobsigii lagu idlee, horinti JeeraareNimankii hawada weyn lahaa, haatan lagu leefye.

Haaruufka Dalal bawga dhiman, hegerbi DaaroodeHeydaaro cadow looma tudho, heermay boqontiiyeMaantana hablaha loo dhisay bay, la hamranaayaane.

Ma hambayne dunidii hantiyay, tan iyo HiiraaneHaadaa qabiilnimo Isaaq, hibo Ilaah siiyeAniguna halkaad degi jirtaan, ka hawisaayaayeHadba waxa ku soo gocan sidaan, kuu harraatiyaye.

Hebednimada qaarkeed aday, kuu hed noqotaaye,Waataad haween nagu xustaye, haad ma ku cunsiiyey!Dabadeedna hoog iyo hungiyo, ciil ma la huleeshey!Tolkaa baa horweyn ku ahaa, haanta loo culayeWaakaa hareertaada Bari, looga hoy dhigayeWax hortiina lagu maalayaa, kii Hagoogana’e.

Humbannida Ogaadeen intaad, soo hirgelinaysoHabqankii firdhaday Gorod Xirsaa, caydh hadaadumayeIyagaa hiraabtiyo kallaha, hiirta waabberiyeHaddaad ficil hinaasiday asaad, hiilin kari weydey,Ma afkaad ku hawl bixi cidlaad, ka hanjabaysaaye?Afartaa "Ha’da" intaan ka deyey, hirar ma qaadsiiyey,Caawana hiyiba waa hiyiye, hadal kalaan baanay;Hiinbaarsigii uma ekeyn, Habar MajeerteeneInkastoo habkay gobi lahayd, haddiyad loo siiyey"Hubso!" dhaha Hartigu waa ogyahay, haarihii Muduge.

Hiinraaca waa lagu yaqaan, hiihda doqoneedeBal inuu hanfade waalan yahay, hadi la’aantiisa,Hadmuu ku hirtay Cali Yuusufkuu, humay colaaddiisa?Ninna haybta kuma raaci karo, hooyo aan dhalineHogoggolise cadawgaad dagaal, u hansanayseeneImminkaad la wada huududaan, hoh iyo waydiiye!Habaarkii la hele Reer Taleex, hiilki loo qabayeKu halligante hebel toogadaad, dad u heshiiseeneWaataa shisheeyuhu hantiyey, ma-hudhadiiniiye.

Nabsaa ku haya hagardaamo gacal, hadimadeediiye,Inkastuu higgaad qabo haddaan, anigu soo haabtoWaxaw halis ah badaw hayjad galay, inu habaabaaye.

Xaajada badh baa la huwiyaa, huga la saaraayeHaasaawe uma eko’e wuu, hadadafaayaayeHullaxumada uunkoo hurduu, col u horseedaaye.

Hoosiisku waa qaadi jiray, belo hugmaysaayeWaa kaa hillaacii u baxay, haatufka ahaayeKol uun buu hilowluhu tumay, heello iyo jiibe.

Dadka kale tashiga waa hojaa, kay hadhaw noqoneWaxaanu hubsan Reer Cali-Gerow, haa dhowaan jirayeWaa waxa Wadaadkii ku hoday, Habar SaleebaaneIyagaa hoggaanka u ahaa, hororki waagiiye.

Halaakada markaad sheegatay, holakhadeeyaaneWaataad Bah Geri hoobideen, hanaddadoodiiyeKuwii boqorka heenseenayee, haafiyaad tahayeHiirtaad baddeen baa khalqigu, hiifayaa weliyeMaantana hannaankaad waddaan, waa halkii abide.

Dabkaad hurin habeen iyo dharaar, holaca aad oogiHalla kuma gureyside dadkaad, ku hawiraysaayeAduun baa hor Eebbiyo la tegi, holaci NaareedeIska hadhaye Aakhirana waa, lama huraankiiye.

Salaan Carrabay [Habar Jeclo]

Afar iyo Tobnaad

Laaqsi gabay Salaanow adaan, layli ku ahaannin,Aan laaqin mooyee murtida, laaxin ka idleynninOo weli la liicliicayaad, rag isku laashaayeLur baad kororsataa iyo inaad, dacarta leeftaaye.

Adigoo aan laaqin u ahayn, kaygu waa lacageWaa laba-khasaar inaan murtida, kuu lisaa adiye,Hayeeshee sidii wax iga lumay, an ugu luuqeeyo.

Leyliga lixaad lihi haween waa, luggoyn jirayeHaddii aan raggii loodinayn, dumar ma liicshaaneLeeleesho gaaladu haddaanay, kugu lammaanaanninAdba ilama aad loollanteen, oo Lillaahiya’eLibna iga Wallaad haysateen, Ledana maasheene.

Jar inaad ka laallaadid oo, lulato mooyaaneLugba meel bannaan ma aad dhigteen, waana loo marageLadnaantuba waxay kuu ahayd, laba dharaaroodeGob liciifta waa la arki jiray, gunise waa liideLayaab ma leh hadduu niman waqtigu, yarehe laadaaye.

Inkastoo la jaro geed haddaan, xididka loo siibinGoortuu biyaha laasimo buu, laamo bixiyaaye,Lugi faras ma gaadhiyo rakuub, tiirshey luquntiiyeLaacii ka baxa meel fog waa, lagu hayaamaaye,Haddii aanu kaa lumin caqligu, waad i laab garane.

Awal baan laguug badan ahaa, oo is wada leege,Haddii anigu aan liito oo, yarehe laadlaadoMeeshan iyo Luuq baa tolkay, ladani yaallaaye.

Liisaanka kaa yimid hadday, laydhu kor u qaaddoAy laliso wuxuu gaarayaa, qoon libaaxyo aheMar haddii Suldaankii labaad, soo lallabo weerarSidii laxam baruur iyo hilbaha, loo karshaad noqone,Adaan lumin mar keliya baan sidii, aarka kuu liqiye.

Cilmi Carab Cabdi (Dhulbahante)

Shan iyo Tobnaad

Aarkuba haddii wiilal didi, laysu dabo joojoMarka hore siduu deyrka jebin, ways dalliciyaayeDabadeed ninkuu dili naftay, kala dardaarmaane.

Markuu duubiweynow indhaha, dibadda soo joojoUu doorka laayoo ilkaha, darib u haanfiiro,Bal dayaay ninkii dalash ahaa, sooma daakhilo’e!Laba dibi dinnaahyayn ka siman, jeerey diriraane,Daafaha intay kala jiraan, wax isma doorshaane,Doc-ka-dhugadka daymada dambaa, mid is dalleenshaaye.

Haddii Daawad deyr loo dhigoo, baarqab lagu daayoUu dabar la soo dhaco midkay, kebaddu diifaysay,Bal dayaay markuu doobta rido, waa durduriyaaye!

Orgi door ah oo naag dir badan, ari ku sii deysay,Hadduu qabatan galo oo riyaha, qaylo kaga daadsho,Bal dayaay markuu geeska daro, waa durduriyaane!

Afartaasi waa gabayga dedan, dadabdhiggiisiiye;Warsangeliga caro daalisee, dibinta ruugaaya,Dirir hadduu maagana arlada, dubuq ka siinaaya,Bal dayaay dad buu ii xigaa, waana darafteeye!

Suldaan duub leh daaraha khatiman, badaha duunkoodaHawiyaha dabkiisii sitee, dooni amarkiisa,Bal dayaay dad buu ii xiga, waana darafteeye!

Mareexaan haddaan wiil u diro, laysu soo durugyeOgaadeen dal dheer iyo wuxuu, webiga daanshoodoHadduu dirir xigaalkii ogyahay, igama daaleene.

Damta iyo dinnaagada horuu, kaa dul dhacayaayeAllaylehe inaan deynahayn, duunka kaa haraye,Haddii dalandal kaa fiigo waa, dooxanahayaaye.

Intaasoo isku dawladi anooy, dunida ii joogtoMarkaan Dabacayuunow arlada, nabad ku daaqsiiyay,Allaylehe inuu daawo furo, waa gun dalabkeede!

Xaaji Khaliif Aw-Axmed (Dhulbahante)

Lix iyo Tobnaad

Ragga Cayn u kacayow war uun, Cali ha loo geeyo;Calaankii la guubaabin jiray, ciiradiis bogay dheh!Cidda Arab ah iyo Ciidagale, cuurka Habar Yoonis,Awalkaa ciriiriga u jira, ceelka MadarweyneCabdi Bariga, Guuleed Suldaan, coodki laga qaad dheh!Cadale oo dhan Ciid iyo intaa, Ceelo uga taallo,Isaxaaqa kebed ciirayoo, Caliyo Haaruun ah,Cabdulliyo Makaahiil, Bah-Geri, callan Mareexaan ah,Hartigaa cadceed idil degoo, curadka Daarood ah,Cishihii Bah Deyraa u tegi, sidigta Coomaad dheh!Afartaa cadceedoodba waa, laga cataabaayeHaddii caaddilnimo loo warrami, ciirshe dunidiiye.

Waatay cibraan iyo noqdeen, ciidan xoog badane,Waatay carruurtiyo habluhu, la ciddijiideene,Waatay caddeystii gobtii, calaf ka yeesheene,Waatii biyaha ceelka iyo, cawska loo miyayeNimaan magan cirbaha loo fadhiyin, cayris baa dilaye.

Haddaadse ciil ka bixi Xaajigii, kama carootaaneCiyaar sow shalay looma dilin, curaddadiinnii dheh!Calal miyey ka bixiyeen kuwii, Ina-Camey toogtey?

Xuseen Hudle (Ogaadeen)

Toddobiyo Tobnaad

Waayadaanba gabaygii dacmiyey, dahabku saarraayeXaluun baa dabeeshiyo Insigu, wax igu daareeneAbtirsiinyo waa dacar jinnoo, waan damqanayaaye.

Dalkii nimanka tegayow farriin, dowga qabadsiiya!Dadka kale ha joogee warkaa, Cali dareensiiya!Deelqaafku waa ba’anyahaye, daacad ugu sheega!Doqonkii la guubaabin jiray, dib u guhaadow dheh!Ogaadeen Dannood iyo Digiyo, durugsay ceelkii dheh!Iiddoor dallaalnimo ka waa, Doollo iyo Ciid dheh!Daratoole iyo Faafan buu, daakhilkii yahay dheh!Deegaanta Iligeedna waa, degel Makaahiil dheh!Deris nimaan ku jooginnin ma cuno, daaqi Xodayood dheh!Daahyaale loo aar colkaad, nagu damqayseen dheh!Dagaaggoodu waa tuu tubnaa, daarihii Herer dheh!Haddaan gaalku noo dilin Isaaq, Deleb ma maaleen dheh!Majeerteenna dirirtii dhoweyd, duni u sii reeb dheh!Daandaansigii Reer Islaan, nacab u daadduun dheh!Nin dakano ka haysoo arkaa, shalay ma daayeen dheh!Daaroodka kale waa hayaa, ficil dagaalkiis dheh!Dacalkii Garaad Faarax baa, daad ka soo galay dheh!Dammani iyo baqdini waa mid ay, dir u lahaayeen dheh!Darxumoode nimankii fadhiyay, dadab Nugaaleed dheh!Dulligaad Dhulbahantow qabtaan, Dooyna laga sheeg dheh!Halkii Xaajigii lagu deldeley, kama dambaysaan dheh!Sidii xoon laxdiisii duntee, ugu dul meertaan dheh!Arladuu dangiigga u ahaa, lagu dabeeshow dheh!Isagu Aakhiruu degey Ilaah, deeqi haw furo dheh!Ma xilaha dumaashow haree, dacari haysaa dheh!Agoomaha ilmada duugayiyo, dumarka ooyaaya,Doolaabta naagaha xirtiyo, duubcad iyo weerka.

Kuma diilalyoodaan kuway, dir u wadaageen dheh!Dabka iyo magliga waa sitaan, la isku dooxaayeMa dad yara’e Eebbow xukmiyey, inay dulloobaane.

Hadday faro wax daaweynayaan, duud dhan baa hariyeDigta kama jallaadeen hadday, dirir ku quustaaneDulligay ku raalliga noqdeen, lalama doonayn dheh!Ku dikade dilkii Ina-Camey, Daa’im baa jira’e.

Damqan maayo Reer Faarixii, damaca waallaa dheh!Axmed Cigena duugow haddaan, lagu dambaabayn dheh!Ararsame dagaal kuma jiroo, daacadwaa noqoy dheh!Cali-Gerina waayadaan ka dawr, dil iyo laystaan dheh!Allow dayey nimaan diin lahayn, oo dariiqo ahe.

Deyntoodu Habar Yoonis waa, lagama doontaan dheh!Duurseexadkii Muusayaal, waa ku duudsamay dheh!Niman aar ku deeqiyo qabiil, dagani waa muusheOdayaal mushaar loo diriyo, khayrki baa dihine,Dab nin keliya oo shida miyaa, duulka laga waayay?

Maxamed Cumar Dage (Ogaadeen)(Oo dhashay waayadii gabayadii Guba ay bilaabmeen)

Siddeed iyo Tobnaad

Ha’da maanso hooyaale gabay, halalka geeraarkaIn dhoweyd Habbane Faaraxow, hab uma luuqayne,Huqda wax igu reebaan arkayo, waan hanganayaayeHalaaggii ku dhacay Reer Barwaaq, holaci loo geysteyHaaraankii Cali Aadankii, nagu hifaateeyey,Kuwa hilinka Bari qaadayow, hal iga gaarsiiya!Raggaad hurisay hiihdii ma dayn, haatan ka horrow dheh!Isaaq waxaan la daba heetinnaa, heenso godobeed dheh!Anigoo hamuun qaba waxaan, halawda dhawrtaaba,La hubsaday hoggaankii nabsigu, hiil u soo waday dheh!Ogaadeen xaqii laga hayiyo, saami buu helay dheh!Hurre wuxuu gambiyey hayb dhan aan, hali u soofayn dheh!Togga huran hundaha Ceeliseed, harada GaaroodiHaaruun Maxaaddaad halkuu, Halab ku beeraayay,Hogga Dubuxul Hoosada bankiyo, Hallale meeshiis dheh!Heeshiga Wardheer iyo Dannood, Harafsan guudkeed dheh!Hiyigii ku beenow intay, ugu hawoodeen dheh!Gabaggabo kob aan lagu hantiyin, heelka lagawaa dheh!Hootada waxaa lagu hanfaday, dhagixi Haarweyn dheh!Kuwii dalagga lagu hiifayaa, Heenyo saanyaday dheh!Waatay Berbera haybsadeen, habaqlahoodii dheh!Idinkaa dalkiinnii u huray, Habar Xabuusheed dheh!Hambarraacin mooyee horraad, uga hagaagteen dheh!Garaad Faarax goortay hogsheen, haatan ma ahayne.

Hananweyde ceelkii Badweyn, haradi Ceel DhaabeKa hulleeshe heelkii dhexiyo, haatan Caynabo dheh!Nimaan Habar Jecliyo Muusayaal, ugu hagaagaynninInuu dhagaxa hoos uga degaa, haniyo weeyaane.

Nimankii Nugaalba hantiyaye, horinta loo waayay,Iyagaan u hawl gelin kuwii, habacsadee laastay,Maantay halyeygii dileen, Hagar u noolaa dheh!Hab wanaagsanow Ina-Camey, halanqihii mootay,Haad iyo waraabaa habqaday, halabki dheeraa dheh!Waxaa haanka loo jaray inaan, hali u diideyn dheh!Dadku kala hannaan quruxsan oo, haybad kala roone,Haldhaa-kacay-la-moodyow markuu, hab u taxaashaayo!Haashaashka laafyaha markuu, hagac ka siinaayo,Hanqalkiyo hareedkiyo gadhkiyo, qalabka heemaalka,Iyo horin-ka-roonow ninkaa, qiimo lagu haystay!"Haq!" waxaan iraahdaa markay, igu hanqaaraane.

Hab hadday martidu soo tiraa, heelka gurigiisa,Hilbo loo qalyaa iyo xumbada, Halab la siiyaabaAnfacada haddii laga hambado, huri ogaantiisa.

Harka geedka fagaaraha markii, la hindisoonaayoNin xun baa wax habayaaqiyoo, haatiyoo dila’eArrinkii qabiilku u hugmaan, heli ogaantiisaHindisaha ka doodka ah markii, la hanjaboonaayoMeeshii sarbeeb lagu hayaan, had iyo qoob joogin,Majliskuu ka haasaawi jiray, hadal macaankiisa.

Halaakada colaadeed markii, la isku hiifaayo"Hayaay!" iyo "hayaay!" maalintii, la isku haaraamo!Fule baa habaarane naftii, hibada loo yeelay.

Nin xigaalkii soo haybiyay, gacalki hoomaayay,Heensaha gammaan lagu heliyo, hal iyo awrkeed dheh!Bakhayl lagama haagee ninkii, hagar la’aantiis dheh!Intaasuu halyeygii lahaa, hadiba maayaaneAnuun baw hilloobaye tolkii, uma hadaaqaaneHandan maayo Hagar Aadanoo, waa hundhurayaaye,Allaylehe halaag baa ku dhacay, hebelladoodiiye!Shirshooruhuba waa habacsan yahay, Khaalid HabarwaayeIs hoogaamin mooyee arrimi, waa ka huruddaayeHaasaasahoodaan ka garan, inay hungoobeneInay aayahoodii helaan, waa ka habartoode,Waa laysku huguguulayaa, haybta guudnimo’e.

Hilbaa lagu hirtaa maalintay, hedi timaaddaaye,Hambaduu ka tegay Xaaji Cumar, hogoshyo weeyaaneMa xillaan harraad kulul geleyn, huumi dirireedeCaydiid nimuu waran la helo, lagu hankaageeyeBah Ugaadh hillow kuma jiriyo, nimay haleelaaneHiyigiisu Reer Maxamed waa, geel hawadintiise,Hadhow bay nimaan horor ahayn, hebel yiraahdaane.

Hafri maayo oo Ina-Sii-Arag, habas ka liitee’eHalo raacid mooyee si kale, looma haybsado’eHankii Cali Durraan lagu ogaa, hadalki beenowyeWuxuu Ina-Baxnaan haybsadaa, malaha Hiiraane,Hadduu haybad leeyahay arlada, wuu ka haayirayeAllaylehe habkii gobi lahayd, hure wanaagiiye.

Illeyn horin dhan lama goobo oo, gabey halkoodiiye,Haadaa qabiil niman ah aan, habar wax yeeleynninOo hanaddadoodii la jaray, hiil u geliwaayay,Ogoobeey haween iyo carruur, ma hawo dhaamaane!Hartay oga dhasheen ficil rag waa, kala hagaagaayeWaxay hilib wadaagaanna waa, higilka DaaroodeHanti ay gaar ugaga qaanbaxaan, heli ma waayeeneWaxay la hamradaan wayla yaab, hiil Allaa jira’e!Ragse godobti waa haybin jiray, heeray gaadhaba’eHaddaad aayihiinnii heshaan, haaddu kala weyneHaramcad iyo weer iyo libaax, kala hagaag rooneBahdii nimey ku heedhaa qabiil, laga hawaystaaye,Cawad Shire haddaan lala helayn, holaca baaruudda,Ama aan Maxamed lagu haanka jarin, haalig la afeeyey,Heegaduu fadhiyay Muruqliqaan, heermi laga yeelin,Faarax-Suusle aan lala hormarin, gumuc haliilaaya,Ama aan Jaamac hilibkiisa weyn, haadda la cunsiinnin.

Haddaydaan raggaa hidin karayn, Haabin laga eegto,Ku hungowde Habar Yoonis aad, Hawd ka dayataane,Kuwa suuqa haashaynayiyo, hebello raadgooba!Halkii kiinna lagu haanka jaray, dhiig ku hagac siiya!Nafta hura iyadoo heedhey bay, hibasho reebtaaye!Haddii kale huluulaha ku jira, habi la’aantiinna!

Maxamed Cumar Dage (Ogaadeen)

Sagaal iyo Tobnaad

Gun baan ahay gambo cad baan xidhnahay, iyo gadh naagoodeGashaantida sideedoo kalaan, guur u sugayaaye,Anigiyo hablaha loo galmoon, waa gudboonnahaye,Jeeraan gamboolka iska rogo, guudka iga saaran,Ogaadeenka noo soo gabyow, waa gar xaajaduye! 

Cali-Dhuux Aadan (Dhulbahante)

Labaatanaad

Xasan iyo anoo sida Xuseen, la i xambaaraayoIyo haatan xaaddii gadhkoo, xayga ka caddaatayXabbad iyo dil bay noo ahayd, Reer Xirsi CismaaneXashiishka iyo laba Muuse way, ku xadfanaayeeneXubin keliya Hagar Aadan baa, iila xoog badane,Intaasay xumaan iyo wanaag, la xarbiyaayeene.

Xaqna nalama bixin nimankii ay, na xejinaayeeneXarakada Carraaliyo Wacays, nama ay xaaleyneCali-Gerina waa na xistiyaa, tan iyo xaataaye.

Nimankii xafiiskii Berbera, xawda nagu gooyeyEe Xaajigii diley dadkaan, kala xabaal seeginEe xayda xagarkaa geshee, kuna xalaaleeyeyMar haddii xaniinyaha la jaray, waa xamdi IlaaheInay guuto noo soo xugaan, waw xilgi la’aaneXaggoodaan u jeedaye nabsay, ku xarragoodeene.

Weerkuba wuxuu xilo galoo, xeeda ka hayaabaXanuunka iyo gaajada wuxuu, la xabbisnaadaabaXoolaha wax laga ooto oo, laga xareestaabaMarkay xayni soo goosatuu, ugu xasuuqaayeMana xishoodo jeerey ilkuhu, xanaf sarreeyaaneMarkaasuu calooshii xidhneyd, xalus ku yeeshaaye.

Anna waxaan la xoodnaa shalay, iga xayuubsheeneHadba waxaan la xarakaadayaa, waa xogtaan helayeWaakaa jirkaygii xugnaa, soo xankaakubayeXoonkii shinnida doonayaye, xoonbax oranaayeyAan xabagbarshiyo awlallada, cidi la xaalaynnin,Xawliga durduradaan ka biqi, xeeb inaan tago’eXaaladdooda niman baa qarshoo, xani ka raacdaaye,Xuurkiyo waraabaha miyaa, xalay ducaynaayay!

Samatar Baxnaan (Dhulbahante)

Top of Form